اسرار و چرائی نماز

چرایی و اسرار نماز

نماز، در عبادات اسلامی، جایگاهی خاص دارد و پذیرش آن شرط پذیرش دیگر اعمال انسان است." 1 ".
اگر انسان در کنکور عبودیت، از نماز که نماد و زبان پرستش است، نمره قبولی بگیرد، اوراق دیگر آزمون هایش بررسی می گردد؛ و اگر نمره نیاورد، اوراق آزمون های دیگرش بی هیچ ارزیابی دور افکنده می شود.
نماز در همه ادیان دیده می شود؛ امّا نماز اسلام، از نظر کیفی و کمّی، برتراست. از نظر کمّی، افراط و تفریط ندارد تا مسلمانان بتوانند همزمان به زندگی وپرستش روی آورند. این عبادت، از نظر کیفی، از حرکاتی که نشان دهنده خضوع و خشوع است، در نهایت هماهنگی بهره می برد. وقتی نمازگزار به حریم قدسی نماز گام می نهد، ارکان آن را یکی پس از دیگری به ترتیب معیّن انجام می دهد. درست مانند خدمتگری که به حضور شخصیتی بزرگ راه می یابد، در پیشگاه با عظمتش می ایستد، هیبت و صلابتش را با تمام وجود احساس می کند و به ستایش وی لب می گشاید. چون به مقام قرب بار یابد، مراتب تعظیم و بزرگداشت او را با خم کردن پشت، آشکار سازد و چون قرب فزون تر احساس کند، از شدّت خشوع و کرنش، چهره بر خاک می ساید و وقتی رخصت جلوس یابد، در کمال ادب، دو زانو برابرش می نشیند.
از چشم انداز امیرمؤمنان (ع)، نماز مایه تقرّب به خدای سبحان، رهایی ازآتش سوزان، ریزش گناهان و پالایش جان از آلودگی ها است. از این رو، یارانش را به نماز سفارش می کرد:
کار ـ گزاردن ـ نماز را برعهده بگیرید و نگاهداشت آن را بپذیرید، و آن را بسیار به جای آرید و با نماز، خود را ـ به خدا ـ نزدیک دارید، که نمازنوشته است بر مؤمنان ـ و باید گزارده شود ـ به وقت آن. آیا گوش فرانمی دهید به پاسخ دوزخیان (چنان که آمده است در قرآن:) که چون ازآنان پرسیدند: «چه چیز در آورد شما را در آتش سوزان؟ گفتند: نبودیم از نمازگزاران»" 2 " و نماز گناهان را می زداید چنان که برگ را از درخت بزدایند، و گناهان را ـ از گناهکار ـ می گشاید چنان که بند از کسی بگشایند، و رسول خدا(ص) نماز را به چشمه آب گرم که بر در سرای مردی بُود همانند فرمود، که او روزان و شبان پنج بار خود را بدان بشوید دیگر چرکی بر تن وی نخواهد بود. همانا کسانی از مؤمنان، حق آن راشناختند که زیور دنیا از نمازشان به فکر دیگر کار نیفکند و نه آنچه موجب روشنی چشم بود از مال و فرزند. خدای سبحان فرماید: «مردانی که باز نمی دارد آنان را بازرگانی و نه خرید و فروخت از یاد خدا و برپاداشتن نماز و پرداخت زکات»، و رسول خدا خود را با گزاردن نماز رنجه می فرمود، با آنکه مژده بهشت شنیده بود. چون خدای سبحان بدو گفت: «و کسان خود را بفرما تا نماز کنند و خود بر آن شکیبا باش»، پس کسان خود را امر به نماز می کرد و خود بر آوردن نماز طاقت می آورد (و صبر می کرد)." 3 ".
بخشی از نکات نهفته در این سفارش حضرت، عبارت است از:
1. مسلمانان باید نماز را جدی بگیرند و در این راه همواره بر آن مواظبت کنند و از سستی و کاهلی بپرهیزند.
2. مؤمنان باید نماز را نردبان تقرّب به خدا بدانند و آن را عاشقانه بگزارند نه متکلفانه.
3. کسی که به نماز اهمیت ندهد و نخواند، گرفتار آتش سوزان دوزخ می گردد و از دیگر کارهای خوبش نتیجه نمی گیرد.
4. نماز گناهان آدمی را می زداید و فرو می ریزد.
5. نماز بندهای گرانی که گناهان بر جان آدمیان فرو می افکنند، باز می کند و رهایی به ارمغان می آورد.
6. نماز چون چشمه آب گرمی است که بر در خانه انسان جاری است و آدمی روزی پنج بار خود را در آن می شوید. آیا کسی که هر روز پنج بار خودرا با دقت در آب گرم می شوید، پیکری آلوده دارد؟ بی تردید پاسخ منفی است. آن که هر روز پنج نوبت با خضوع و خشوع در چشمه سار نماز فرورود، گرد گناه بر جانش نمی ماند. از این رو علی (ع) فرمود:
گناهی که پس از آن مهلت دو رکعت نماز گزاردن داشته باشم، مرا اندوهگین نمی دارد." 4 ".
7. هیچ کاری مؤمنان حقیقی و مردان خدا را از نماز باز نمی دارد. کسانی که به دلیل کارهای معمول روزانه نماز را به تأخیر می افکنند، حق نماز رانشناخته اند و آن را دست کم گرفته اند.
                                         چرایی و اسرار اجزاء نماز

چرایی و راز نماز ملکوت آن است که به دست خدا است و جز با گذار ازملک فراچنگ نمی آید. جابربن عبدالله انصاری می گوید: با امیرمؤمنان (ع) بودم. حضرت مردی را آماده نماز دید و پرسید: تأویل نماز را می شناسی؟ مرد گفت: مولای من، نماز، جز عبادت، تأویلی دیگر دارد؟ فرمود: آری، به آن خدایی که محمد را به پیامبری برگزید، خداوند پیامبرش رابه هیچ امری برنینگیخت مگر آن که دارای تشابه و تأویل و تنزیل است و این ها همه بر تعبد دلالت دارد. مرد گفت: آن را به من بیاموز.
علی (ع) فرمود:
تأویل تکبیرهایت تا تکبیره الاحرام این است: با گفتن تکبیر اول، به قلبت خطور دهی خدا بزرگ تر از آن است که به قیام و قعود توصیف شود. درتکبیر دوم، به قلبت بگذرانی خدا بزرگ تر از آن است که به حرکت یاایستایی وصف گردد. در سوم چنان تصور کنی که خداوند از توصیف و تشبیه و مقایسه با جسم یا چیزی بزرگ تر است. در چهارمی به دل خطور دهی پروردگار بزرگ تر از آن است که محل اعراض یا رنجور به امراض باشد. در پنجمی به خاطر آوری او بزرگ تر از آن است که به جوهر یاعرض وصف شود یا در چیزی حلول کند یا چیزی در وی حلول یابد. درتکبیر ششم از خاطر بگذرانی خدا بزرگ تر از آن است که آنچه بر پدیده ها روا است، زوال و انتقال، و دگرگونی از حالی به حالی، بر او روا باشد. در تکبیر هفتم به قلبت خطور دهی او بزرگ تر از آن است که به حواس پنجگانه درآید.
سپس وقتی در رکوع گردنت را می کشی، به قلبت چنین بگذرانی: به توایمان دارم؛ هر چند گردنم را بزنی تأویل سر برداشتن از رکوع، آنگاه که می گویی: «سمع الله لمن حمده الحمدلله رب العالمین» این است که، خداوند مرا از عدم پدیدآورد.
تأویل سجده نخست آن است که در دل بگذرانی: «خدایا مرا از این خاک آفریدی». تأویل سر برداشتن از سجده این است که: در دل بگویی (خدایا، تو) مرا از این خاک خارج کردی. تأویل سجده دوم این است که در دلت بگذرانی (خدای): و مرا دیگر بار به خاک باز می گردانی. چون سر از سجده دوم برداشتی، به قلبت چنین بگذران: «مرا بار دیگر از خاک بر می آوری». تأویل نشستن پس از سجده، بر جانب چپ و پای راست رابر روی پای چپ گذاردن، این است که به دل بگذرانی: «خدایا من حق را برپاداشتم و باطل را میراندم». تأویل تشهد، «تجدید ایمان و بازگشت به اسلام و اعتراف به رستاخیز پس از مرگ است». تأویل خواندن تحیّات و سلام های نماز «تمجید و ستایش پروردگار سبحان و برتر شمردنش از گفته ستمگران و توصیف ملحدان است.»
و تأویل «السلام علیکم و رحمه الله و برکاته»، ریزش رحمت خدای سبحان بر انسان است، و معنای آن این است: «این امانی است برای شما از عذاب روز قیامت».
سپس فرمود: هر کس تأویل و چرایی نمازش را بدین سان نداند، ناقص است." 10 ".
غفلت از خدای متعال، آلودگی و ناپاکی است و نماز سبب زدودن این آلودگی است. علی (ع) می فرماید:
و رسول خدا(ص) نماز را به چشمه آب گرم که بر در سرای مردی بُود، همانند فرمود، که او روزان و شبان پنج بار خود را بدان بشوید، دیگرچرکی بر تن وی نخواهد بود." 11 ".
امیرمؤمنان علی (ع) در نکوهش آنان که از نشانه ایمان و سجود بی بهره اند، فرمود:
انی لاکره للرجل أن أری جبهته جلحاء لیس فیها اثر السجود" 12 " من، خوش ندارم که پیشانی مرد صاف و فاقد اثر سجود باشد.
سرّ سجود، خاکساری برای خدا است. و خاکساری برای خدا مایه قرب به او است. هر که در برابر خداوند بیش تر احساس کوچکی و خاکساری کند، به او نزدیک تر است. امیرمؤمنان (ع)، پس از رسول خدا(ص)، نخستین کسی بود که سجده شکر به جای آورد و نخستین کسی بود که پس از سجده، چهره بر زمین نهاد" 13 " حضرت در سجده اش می گفت:
انا جیک یا سیدی کما یناجی العبد الذلیل مولاه" 14 " با تو ای آقای من، چنان مناجات می کنم که عبد ذلیل با مولای خود راز و نیاز می کند.
شایسته است نمازگزار در نماز چهار رکعتی، پس از سجده دوم رکعت اول و سوم که تشهد ندارند، اندکی بنشیند و آنگاه برخیزد. اگر کسی بی آن که بنشیند، برخیزد، درنگاه امام علی (ع)، از ستمگران به شمار می آید و حرمت نماز راچنان که باید نگه نداشته است." 15 ".
باسلام از معراج باز می گردیم و نماز را پایان می بخشیم. سلام، نشانه رحمت خدا بر نمازگزار است و رمز ایمنی او از عذاب روز قیامت.
و تأویل سخن تو السلام علیکم و رحمه الله و برکاته، رحمت آوردن خدا است و معنایش این است: این، امانی است برای شما از عذاب روز قیامت.
پس از نماز، مستحب است به خواندن دعاها و آیات و اذکار سودمندی که معصومان: ما را بدان سفارش کرده اند، روی آوریم. این دعاها و اذکار ـ ازآن جهت که پس از نماز خوانده می شوند ـ تعقیبات نام دارند. بهترین و سودمندترین تعقیبات به توحید و ولایت باز می گردد. یکی از تعقیبات، خواندن آیه الکرسی است که در بردارنده اسم اعظم است و در برابر قرائت آن، وعده هایی که مایه روشنی چشم آدمی شمرده می شود، داده شده است" 16 " امیرمؤمنان علی (ع) فرمود:
رسول خدا(ص) را بر این منبر دیدم که می فرمود: هر که آیه الکرسی را پس از هر نماز واجب بخواند، چیزی جز مرگ مانع ورود او به بهشت نمی شود؛ و جز صدیق یا عابد بر آن مواظبت نمی کند؛ و کسی که آن را هنگام خواب بخواند، خدا او را در جان و خانه و خانه های همسایگانش در امان خواهد داشت."